"Architektura będąca w ruchu, uparta i kreatywna"

Frank Lloyd Wright (1867-1959) formalnie nigdy nie zdobył architektonicznego wykształcenia, a wywarł ogromny wpływ na światową architekturę. Przez swoje zangażowanie w pracę i realizację własnych wizji jawi się adeptom architektury jako niedościgniony wzór do naśladowania. Przez 92 lata życia stworzył ponad tysiąc projektów, z których połowa została zrealizowana.

Jako osobowość był megalomanem całkowicie przeświadczonym o własnej racji. Był 4 razy żonaty. Iinkasował wysokie honoraria i nie brał odpowiedzialności za swoje błędy. Dom nad wodospadem jest najbardziej rozpoznawalnym dziełem Wrighta. Miał być hołdem dla natury i piękna tego leśnego zakątka, który dla zleceniodawców miał szczególne, osobiste znaczenie. Wright otrzymał za jego projekt olbrzymią jak na tamte czasy sumę 8 tys. dolarów, a dom okazał się wadliwy. Już w trakcie budowy zauważono niestabilność tarasów, których konstrukcję – mimo lekceważącego stosunku projektanta do tych uwag – trzeba było dodatkowo wzmocnić (ostateczne prace zakończyły się zaledwie kilka lat temu).

Dzięki Wrightowi do wnętrz naszych domów wdarły się materiały do tej pory stosowane jedynie na zewnątrz: cegła i surowy kamień. Projektując domy starał się zrealizować wizję architektury organicznej- wzorującej się na żywym organizmie i wpisującej się w otaczającą przyrodę.

Centralny punkt domu- najczęściej był nim kominek lub kuchnia- porównywał z sercem. Z „organicznej" filozofii projektowania wynikała także nowa koncepcja otwartego planu wnętrz. Dziś mieszkamy i pracujemy w open space'ach, natomiast na tamte czasy Wright dokonał rewolucji projektując wnętrza połączone ze sobą, nawzajem się przenikające. Przestrzeń podzielona była ekranami, pomieszczenia miały różną wysokość. Funkcje pomieszczeń we wnętrzu domu zmieniały się w zależności od potrzeby rodziny.

Warto wspomnieć, że dla jego przyszłej kariery architekta fundamentalne znaczenie miały doświadczenia z dzieciństwa. Pierwszym z nich była wrażliwość nabyta w słynnym przedszkolu, w którym dzieci poprzez zabawę poznawały naturalne kształty i przedmioty. Dzieci miały za zadanie uruchomić wyobraźnię i zbudować z elementów dwuwymiarowych konstrukcję trójwymiarową i zdecydować, czy jest to statek, dom, czy inny element otaczającego świata. Sześcian, walec i kula w trzech podstawowych kolorach uczyły, że wszystko w przyrodzie zbudowane jest na bazie tych trzech, dobrze znajomych kształtów. Niektórzy uważają, że Wright przez całe życie wykorzystywał nabytą w przedszkolu wiedzę o budowaniu przestrzeni.

W roku 1887 Wright wyjechał do Chicago, gdzie znalazł zatrudnienie w pracowni Josepha Lymana Silsbee'ego. Jeszcze w tym samym roku Wright opuścił Silsbee'egó dla innej chicagowskiej firmy Adler and Sullivan.

W roku 1893 Wright rozpoczął samodzielną działalność. Pracując na własny rachunek nieustannie poszukiwał własnego stylu i przez kolejnych dziesięć lat starał się tak projektować, aby elementy architektoniczne mogły być wkomponowane w otaczający je krajobraz i wykorzystać naturalne surowce dostępne na obszarze, na którym budowle miały być realizowane.

W roku 1900 powstał pierwszy „prairie house" (pol. dom preriowy). Długi, płaski budynek, zaprojektowany na planie krzyża albo litery L lub T, z charakterystycznym przedłużonym zadaszeniem, przykrywającym ganek, a nawet podjazd. Otwarte wnętrza podzielone były jedynie ekranami o wysokości niespełna dwóch metrów, kamiennymi podestami i meblościankami stwarzając wrażenie, że poszczególne fragmenty przestrzeni przenikają się wzajemnie, zachowując jednak swą odrębną funkcję. Wnętrza były jasne dzięki zastosowaniu „ekranów świetlnych" -długich rzędów okien. Wright projektował także urządzenie wnętrza domu – od mebli poprzez dywany aż po elementy oświetlenia.

Pierwszy dom i pracownia Wrighta w Oak Park

Dom w Taleisin West, w którym Wright spędził ostatnie lata życia:

Martin House:

Kompleks Greycliff

Robie House

Brandes Residence:

Walker Residence:

Curtis Meyer House:

Laurent House:

The Baird House:

Walker Residence:

Manson House:

Marden House:

Bachman Hous:

Davidson House:

Rosenbaum House:

Do wybuchu pierwszej wojny światowej Wright wciąż eksperymentował, a jego twórczość ewoluowała w stronę coraz większej abstrakcji, dachy i balkony zyskały postać dominujących, płaskich, wystających płaszczyzn, natomiast ściany przybierały skomplikowane formy geometryczne. Budynki użyteczności publicznej były ważnym rozdziałem w pracy Wrighta i stanowiły dla niego duże pole do popisu. Larkin Building w Buffalo, czy Heurtley House w Oak Park w stanie Illinois przyzywały na myśl geometryczne zabawki w przedszkolu i ostentacyjnie prezentowały rozbudowane dachy.

W roku 1910 rozpoczął budowę własnego domu w Taleisin w Wisconsin, dokąd przyjeżdżał w dzieciństwie, by pomagać w pracy na farmie. Niestety krótko po jego wybudowaniu pożar pochłonął dom, a wraz z nim życie kilku osób, projekty i dokumenty pochodzące z początkowego etapu kariery Wrighta.

Pożar uświadomił mu potrzebę tworzenia budynków solidniejszych i bezpieczniejszych, czego wyrazem były masywne budowle wzniesione w Kalifornii – Barnsdall House (znany także jako Hollyhock House), dom Alice Miliard (La Minatura), oraz Charlesa Ennisa. Wszystkie one zbudowane były z betonowych płyt, wcześniej nie stosowanych przez Wrighta .

Betonowe budowle z Kalifornii są odzwierciedleniem zainteresowania twórcy sztuką prekolumbijską. Gładkie kamienne ściany Hollyhock House przypominają architekturę Majów. Dom Alice Miliard pełniący jednocześnie rolę oficyny wydawniczej, zbudowany był z cienkich płyt betonowych ułożonych w wymyślny wzór, co wskazywało na inspirację budowlami z Oaxaca w Meksyku.

Artysta otrzymywał coraz więcej zamówień szczególnie na niedrogie domy jednorodzinne. Aby sprostać zapotrzebowaniu Wright wymyślił tak zwany „usonian house" (pol. dom amerykański), który wywodził się z koncepcji „prairie house". Zbudowany był z cegły, drewna oraz szkła stosowanego zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku; kryto go płaskim dachem i zawsze miał wyjście na ogród. Pomimo że zaprojektowany był z myślą o klientach posiadających dobry gust, lecz ograniczone środki materialne, często zainteresowani byli nim również zamożni inwestorzy.

Każdy z nich był indywidualnym projektem dopasowanym do budżetu jakim dysponował inwestor. Dom mógł być zbudowany na planie litery L, prostokąta, kwadratu, a nawet sześciokąta (na przykład Hanna House). Przy domu-Roberta Bergera wybudowano nawet budę dla psa utrzymaną w stylistyce domu. W centrum niemal wszystkich „usonian house" Wright umieszczał lekką konstrukcję z kamienia, która spełniała funkcje kominka, miało tam bić serce domu.

W czasie ostatnich dwudziestu pięciu lat swego życia Wright był niezwykle aktywy zawodowo. Oprócz domów mieszkalnych, z których wiele utrzymanych było w stylu „usonian house" zaprojektował słynne Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku, greckokatolicki Kościół Zwiastowania, synagogę Beth Shalom, czy budynki Civic Center w Marin County w Kalifornii. Wszystkie one nawiązywały do wczesnych eksperymentów architekta z niekonwencjonalnymi formami. W latach 1937-59 trwała budowa domu samego mistrza w Taleisin West, w którym spędzał zimowe miesiące. Tutaj też zmarł w roku 1959 w wieku dziewięćdziesięciu dwóch lat.

Synagoga Beth Shalom:

Wnętrze Unity Temple:

Śmierć Wrighta zbiega się z otwarciem jego najsłynniejszego dzieła: Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku, architektonicznego majstersztyku, który wciąż postrzegany jest jako jedna z piękniejszych przestrzeni muzealnych na świecie.

Rose Pauson House: